Ο καταποντισμός του εγωιστή Γιόχαν Φάτσερ – Κριτική

Στο Μυλχάιμ, στην περιοχή της Ρουρ, στον ξεγυμνωμένο από κάθε ηθική καιρό του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, διαδραματίστηκε μια ιστορία ανάμεσα σε τέσσερις άνδρες. Αυτή τελείωσε με τον ολοσχερή καταποντισμό και των τεσσάρων, χάραξε όμως, μεταξύ φόνου, επιορκίας και κατάπτωσης, τα αιματηρά ίχνη ενός είδους νέας ηθικής. (Μπέρτολτ Μπρεχτ). 

Αν ακούσετε προσεκτικά τον Σίμο Κακάλα να παραθέτει το ως άνω κείμενο, θα μπορείτε να διαγνώσετε όλα τα στοιχεία που περιλαμβάνονται στην παράσταση του, «Ο Καταποντισμός του Εγωιστή Γιόχαν Φάτσερ», καθώς ο τρόπος, η δραματική συνθήκη που επιλέγει να συνδιαλεχθεί με το εν λόγω κείμενο ο σκηνοθέτης, είναι σχεδόν ο τρόπος παρουσίασης του ίδιου του έργου. Πρόκειται για ένα σχεδόν άγνωστο έργο που ο Μπρεχτ έγραψε μεταξύ 1926 και 1931 αφήνοντάς το ημιτελές, αποσπασματικό, ανοιχτό. Αυτό το δραματικό και ποιητικό υλικό ξεδιπλώνεται σε περισσότερες από πεντακόσιες σελίδες. Περιλαμβάνει σκηνές, σημειώσεις, χορικά, λυρικά κομμάτια και κείμενα φιλοσοφικού περιεχομένου. Ο Σίμος Κακάλας επιλέγει με χειρουργική ακρίβεια τις σκηνές εκείνες που θα εξυπηρετήσουν στην αφήγηση της ιστορίας του Φάτσερ, αφήνοντας πολύτιμο χρόνο και χώρο στις φιλοσοφικές και πολιτικές αναζητήσεις να σταθούν αυθύπαρκτες στις αυτοτελείς σκηνές που παρουσιάζονται. 

Η περίφημη μπρεχτική αποστασιοποίηση, εκφράζεται με ποικίλους τρόπους, και ίσως είναι από τις ελάχιστες φορές που τόσες διαφορετικές μέθοδοι συνεργάζονται αγαστά σε απόλυτη αρμονία προκειμένου, το μήνυμα του έργου να σταθεί έξω από στενωπούς κοινωνικών συμπεριφοριστικών συστημάτων, σαν μια ξεκάθαρη υπαρξιακή απορία που όμως ορμάται εκ της πολιτικής φύσης του ανθρώπου. Οι μάσκες της Μάρθας Φωκά, η κινησιολογία των ερμηνευτών που παραπέμπει σε «αυτόματα», η λήξη κάθε σκηνής με την επιστροφή στο τραπέζι της πρόβας, η διακοπή του λόγου για την επιβολή επερωτήσεων επί του κειμένου και των στοχασμών του, είναι όλα μαζί ένας τρόπος αποστασιοποίησης. 

Τα λυρικά κομμάτια του έργου, έχουν αποδοθεί από τον Γιάννη Αγγελάκα, κι ενώ το ύφος τους είναι σήμα κατατεθέν του γνωστού μουσικού, θα ήταν αδύνατον να φανταστείς την παράσταση χωρίς αυτήν την μουσική άρθρωση του λόγου του Μπρεχτ. Η μουσική συνθήκη σε συνδυασμό με την έντονη σωματικότητα, την χρήση μασκών και την φαινομενική διάρρηξη της θεατρικότητας σε ένα παιχνίδι με στρατιωτάκια, πρακτικά και θεωρητικά συνιστούν σε μια σύγχρονη ανάγνωση της ουσίας του έργου του Μπρεχτ, μακριά από το κλασσικό ανέβασμα του και τόσο κοντά στην ουσία της θεατρικής του οντότητας. Ο Σίμος Κακάλας καθοδηγεί και καθοδηγείται από την ευφυία του κειμένου, βυθιζόμενος στην άβυσσο ενός εγκεφαλικού δημιουργήματος όπου το παιχνίδι γίνεται το μέγιστο μέσο επιβίωσης από την ασάφεια ενός κόσμου που καταποντίζεται. 

Όλοι ανεξαρτήτως οι ερμηνευτές, επιδεικνύουν άριστη τεχνική και μελέτη του ίδιου του έργου και των ρόλων που καλούνται να ερμηνεύσουν ενώ οι ανάγκες της παράστασης και ο πήχης είναι βαλμένος πολύ υψηλά. Η σκηνική επιμέλεια και τα κοστούμια του Κέννυ Μακ Λέλλαν, επιβεβαιώνουν τόσο τη συνθήκη του έργου χρονικά όσο και υφολογικά, ενώ ταυτόχρονα εξυπηρετούν τις ερμηνευτικές ανάγκες των ηθοποιών. Ωστόσο, οφείλω να αναφέρω πως το «ανδρόγυνο» στοιχείο, που λειτουργεί ως κωμική εκτόνωση, είναι το πλέον αντισυμβατικό σημείο της παράστασης του Κακάλα, και οι ηθοποιοί το υπηρετούν με την δέουσα αποστασιοποίηση που θα του επιτρέψει να στρέψει την απορία προς αυτήν την κοινωνικό – πολιτική συνθήκη των φύλων και των ρόλων που καλούνται να παίξουν. 

Προσωπικά, φρονώ ότι «Ο Καταποντισμός του Εγωιστή Γιόχαν Φάτσερ» του Σίμου Κακάλα, είναι το καλύτερο ανέβασμα Μπρεχτ που έχω δει μέχρι στιγμής.