Προμηθέας Δεσμώτης – Κριτική

Ο “Προμηθέας Δεσμώτης” φέρεται να είναι το πρώτο έργο μιας τριλογίας («Προμηθέας Λυόμενος» και «Προμηθέας Πυρφόρος»), που στην αρχαιότητα αποδιδόταν στον Αισχύλο, νεότεροι μελετητές όμως ισχυρίζονται ότι είναι αγνώστου ή του γιου του Ευφορίωνα. Η χρονολόγηση του έργου επίσης δεν είναι σαφής, καθώς τοποθετείται μεταξύ 479 και 430 π.Χ. βάσει αναφορών στο εν λόγω έργο από τον Αριστοφάνη σε κωμωδίες του καθώς και σε στίχους του ίδιου του έργου που μιλούν για την έκρηξη του ηφαιστείου της Αίτνας. Το κύριο έρεισμα για την αμφισβήτηση της πατρότητας είναι η σκιαγράφηση του Δία ως Τυράννου, που έρχεται σε πλήρη ρήξη με την παρουσίαση του στην «Ορέστεια». Φυσικά, χωρίς τα έτερα δύο έργα της τριλογίας δεν μπορούμε να ξέρουμε με σαφήνεια πως θα ολοκλήρωνε ο ποιητής, καθώς ο “Προμηθέας Δεσμώτης”, όπως ακριβώς κι ο “Αγαμέμνων” τελειώνουν χωρίς “λύση”, η οποία στην περίπτωση της «Ορέστειας» σφυρηλατείται μέσω των «Χοηφόρων» και «Ευμενίδων». Ο ποιητής πιστός στην παράδοση που θέλει η τραγωδία να ορμάται από τον μύθο, αντλεί την έμπνευση του από την Θεογονία του Ησιόδου και γράφει ανάγλυφα για την τιμωρία του Τιτάνα Προμηθέα από τον νέο αρχηγό των Θεών Δία.

Ο Άρης Μπινιάρης επιλέγει τον “Προμηθέα Δεσμώτη”, και σκηνοθετεί μια παράσταση – κραυγή, εν πολλοίς στηριγμένη στην μετάφραση του Γιώργου Μπλάνα, η οποία σε αρκετά σημεία γίνεται ελεύθερη απόδοση του κειμένου. Η ουσία του έργου όμως δεν προδίδεται και υπάρχουν πλείστα παραδείγματα ειδικά στα χορικά όπου οι έντονες παρηχήσεις κυρίως σε ουρανικόληκτα και χειλικόληκτα σύμφωνα δημιουργούν μια αίσθηση δυσοίωνη, ιδίως όταν εκφέρονται από τις Ωκεανίδες νύμφες που επιλέγουν να σταθούν στην βάσανο του Τιτάνα. Στην λειτουργία του Χορού φαίνεται έντονα αυτό το ιδιότυπο κράμα σκηνοθεσίας και κειμένου καθώς το ένα υποδαυλίζει το άλλο, δημιουργώντας συνεχόμενες φραστικές “λούπες” που συναινούν και με την κίνηση του χορού σε ένα συνεχή εσωτερικό κυματισμό, έναν αποσπασματικό στροβιλισμό, σαν να ψηλαφούν τα όρια μιας φυλακής. Στο σύνολο της η παράσταση του Μπινιάρη φέρεται να εμπνέεται από τον Γερμανικό Εξπρεσιονισμό αισθητικά και σκηνοθετικά, με μια έντονη διάθεση να ερμηνεύσει το κείμενο και μια άτεγκτη σκηνοθετική οδηγία για χειρονομίες αποσπασματικές και εμφατικές. 

Η εμφάνιση και ερμηνεία των κεντρικών ρόλων: Κράτος (Άρης Μπινιάρης), Βία (Κωνσταντίνος Γεωργαλής), Ωκεανός (Αλέκος Συσσοβίτης) και Ερμής (Ιωάννης Παπαζήσης) ακολουθούν πιστά την σκηνοθετική οδηγία η οποία όμως δεν φαίνεται να έχει αφομοιώσει το θεωρητικό υπόβαθρο, με αποτέλεσμα οι ηθοποιοί να μένουν δέσμιοι σε ένα σχήμα – εικόνα μολονότι αμφότεροι οι Συσσοβίτης και Παπαζήσης είναι σκηνικά στιβαροί. Εξαίρεση αποτελεί ο Ήφαιστος του Δαυίδ Μαλτέζε, ο οποίος ενσωματώνει την σκηνοθετική γραμμή και εμπλέκει σε συνεκτική ερμηνεία τις αναπνοές, την σωματική αναπηρία του Ήφαιστου μαζί με τον οίκτο και την συναισθηματική φόρτιση του ήρωα. Η Ηρώ Μπέζου στον ρόλο της Ιούς, εντυπωσιάζει με την ιδιότυπη και εικαστικά ευφάνταστη κατασκευή την οποία διαχειρίζεται σε πλήρη συνάφεια με τα λόγια της, ρίχνοντας μεγαλύτερο βάρος στην κίνηση του ανώτερου κορμού με έμφαση στο κερασφόρο κεφάλι της, γεγονός που ολοκληρώνει την μεταμόρφωση της. Ο Γιάννης Στάνκογλου ως Προμηθέας επιτυγχάνει από την πρώτη στιγμή να μας μεταφέρει την εικόνα και την βάσανο ενός μαρτυρίου, εκφέρει τον λόγο με μεγαλύτερη “άχλη” από τους υπόλοιπους δίνοντας ένταση στην διαφοροποίηση του από τους άλλους θεούς – υποτακτικούς του Δία, αλλά και βάθος εγείροντας το προφίλ του προφήτη. Μολονότι φαίνεται διαφορετικός ερμηνευτικά – κυρίως λόγω των γήινων χρωμάτων ενδυματολογικά και φωτιστικά – πρακτικά κι αυτός ακολουθεί την αυτή εξπρεσιονιστική γραμμή, ενός εκπροσώπου της εξέγερσης που θέλει να εγείρει τον εφιάλτη των θεατών ως ποιητής – προφήτης.

Ο Χορός των Ωκεανίδων - Αντριάνα Αντρέοβιτς, Δήμητρα Βήττα, Φιόνα Γεωργιάδη, Κατερίνα Δημάτη, Γρηγορία Μεθενίτη, Νάνσυ Μπούκλη, Δώρα Ξαγοράρη, Λεωνή Ξεροβάσιλα, Αλεξία Σαπρανίδου -  επιδεικνύει σπάνια αντοχή και τεχνική δύναμη στην υπηρεσία του σκηνοθετικού οράματος. Ο Χορός φτάνει έως και τα όρια μιας “ψυχεδέλειας” και η μουσική σύνθεση (Φώτης Σιώτας) ανοίγει έναν ιδιότυπο αισθαντικό δίαυλο που σε συνδυασμό με την επιμέλεια κίνησης και τις χορογραφίες (Εύη Οικονόμου) προτείνουν με αδρή σχεδιασμό το αναπόδραστο που βιώνει ο αιχμάλωτος Τιτάνας. Η κίνηση όλων των ερμηνευτών ακολουθεί μια φόρμα, ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο: ενός εξουσιαστή που φέρει με δεσμά τους εξουσιαζόμενους / ακολούθους. Η εικόνα αυτή λειτουργεί πολλαπλασιαστικά πάνω στην σκηνή, γιατί έχουμε ένα υψηλότερο επίπεδο όπου ο Προμηθέας έχει δεσμά και στα δύο χέρια που τείνουν προοπτικά προς δύο σταθερά σημεία, και στο χαμηλότερο επίπεδο έχουμε αντίστοιχα τον Ωκεανό, τον Ερμή, το Κράτος και την Βία να αναπαράγουν το ίδιο σχήμα κρατώντας από κάθε χέρι με σχοινί έναν ακόλουθο, το ίδιο δηλαδή γραμμικό σχεδίασμα. Φοβούμαι ότι η εύγλωττη εικονογραφική αποτύπωση παρέμεινε μόνο στην μονοδιάστατη εικόνα, και στερήθηκε συσχέτισης με τα δεσμά των εξουσιών από τα οποία δεν δραπετεύει ούτε ο μέγας Προμηθέας. 

Το υποβλητικό σκηνικό της Μαγδαληνής Αυγερινού απογειώνει ο σχεδιασμός φωτισμών του Αλέκου Αναστασίου δημιουργώντας σκηνές υπερβατικές, ειδικά στον Επιδαύριο χώρο, με αποκορύφωμα την σκιά του Προμηθέα Δεσμώτη πάνω στην φυλλωσιά του δέντρου.  Η φωτιστική παλέτα αναδεικνύει και τα κοστούμια (Βασιλική Σύρμα) ενδυναμώνοντας την προαναφερθείσα αισθητική γερμανικού εξπρεσιονισμού. Δυστυχώς, η παράσταση δεν σεβάστηκε, ή δεν συνεκτίμησε την ακουστική του Αρχαίου Θεάτρου, με αποτέλεσμα η δυνατή ένταση να αποτρέπει ακόμα και την κατανόηση των λεγομένων. Δεν θυμάμαι από πότε έχω να δω παράσταση χωρίς μικροφωνική στην Επίδαυρο, γεγονός που πάντα με ξενίζει αφού αυτό το θέατρο έχει την πιο άρτια ακουστική, όμως αυτή την φορά για εμένα ήταν ανυπόφορο. Ήταν ένα μαρτύριο που σταμάτησε μόνο για λίγα λεπτά επιτρέποντας στην ησυχία της σιωπής να αφουγκραστούμε την εσωτερική πάλη του ήρωα και να επιτραπεί στις αισθήσεις μας να  εμποτιστούν στην λειτουργία του θεάτρου.

Στοιχεία Παράστασης

Μετάφραση: Γιώργος Μπλάνας, Σκηνοθεσία: Άρης Μπινιάρης, Μουσική σύνθεση: Φώτης Σιώτας, Σκηνικά: Μαγδαληνή Αυγερινού, Κοστούμια: Βασιλική Σύρμα, Σχεδιασμός φωτισμών: Αλέκος Αναστασίου, Επιμέλεια κίνησης – Χορογραφίες: Εύη Οικονόμου, Σύμβουλος δραματουργίας: Έλενα Τριανταφυλλοπούλου, Μετρική ανάλυση πρωτότυπου κειμένου: Καίτη Διαμαντάκου, Επιστημονική συνεργάτις: Κατερίνα Διακουμοπούλου, Βοηθός σκηνοθέτη: Δώρα Ξαγοράρη, Βοηθός σκηνογράφου: Ξένια Παπατριανταφύλλου, Βοηθός ενδυματολόγου: Αλέξανδρος Γαρνάβος, Bοηθός φωτιστή: Ναυσικά Χριστοδουλάκου, Ειδικές κατασκευές – γλυπτική: Eργαστήριο Δήμητρα Καίσαρη, Επιμέλεια μακιγιάζ: Eύη Ζαφειροπούλου, Διεύθυνση παραγωγής: Στέλλα Γιοβάνη, Οργάνωση και εκτέλεση παραγωγής: Βασιλεία Τάσκου

Παίζουν: Γιάννης Στάνκογλου (Προμηθέας), Άρης Μπινιάρης (Κράτος), Κωνσταντίνος Γεωργαλής (Βία / / Ακόλουθος Ωκεανού & Ερμή), Δαυίδ Μαλτέζε (Ήφαιστος / Ακόλουθος Ωκεανού & Ερμή), Αλέκος Συσσοβίτης (Ωκεανός), Ηρώ Μπέζου (Ιώ), Ιωάννης Παπαζήσης (Ερμής), Κατερίνα Δημάτη, Γρηγορία Μεθενίτη (Ακόλουθοι Κράτους - Βίας)

Χορός:Αντριάνα Αντρέοβιτς, Δήμητρα Βήττα, Φιόνα Γεωργιάδη, Κατερίνα Δημάτη, Γρηγορία Μεθενίτη, Νάνσυ Μπούκλη, Δώρα Ξαγοράρη, Λεωνή Ξεροβάσιλα, Αλεξία Σαπρανίδου

Μουσικός επί σκηνής: Νίκος Παπαιωάννου βιολοντσέλο, effects

Παραγωγή:Θέατρο Πορεία

Συμπαραγωγή: ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης