Μήδεια - Frank Castorf, Κριτική

“...alles ineinander… ”*

Ποιος ελέγχει την αφήγηση ενός μύθου; Ο ποιητής, ο συγγραφέας, ο συνθέτης, ο ερμηνευτής; Μπορεί κανείς να ελέγξει τον μύθο; Ή, είναι μέρος ενός συλλογικού υποσυνείδητου που αγωνίζεται να εκδηλώσει την ύπαρξή του; Η Μήδεια είναι ένας μύθος, ο μύθος της εγγονής του Ήλιου που ερωτεύτηκε τον Ιάσονα και έχει παραδώσει τις δυνάμεις της στην προστασία του: μια μάγισσα, μια γυναίκα, μια μητέρα, μια ξένη, μια πρόσφυγας, μια δολοφόνος, μια οντότητα ακατανόητη και επομένως μυθική. Ο σκηνοθέτης Frank Castorf μαζί με οκτώ ηθοποιούς: Νικόλα Χανακούλα, Στεφανία Γουλιώτη, Σοφία Κόκκαλη, Μαρία Ναυπλιώτου, Αγγελική Παπούλια, Νίκο Ψαρρά, Ευδοκία Ρουμελιώτη, Αινεία Τσαμάτη, καθώς και τον δραματουργό Γρηγόρη Λιακόπουλο, μαζί με τους δύο βοηθούς του Γιάννη Βάρσο και Δέσποινα Παυλίδη, εξερευνούν τη Μήδεια και ανεβάζουν τη Μήδεια, αλλά ποια Μήδεια είναι αυτή;

Η Μήδεια είναι ένας μύθος που έχει εμπνεύσει πολλούς καλλιτέχνες από την αρχαιότητα μέχρι και την σύγχρονη εποχή. Στο ανέβασμα του Castorf παρακολουθούμε την παράσταση της Μήδειας του Ευριπίδη, την τριλογία του Χάινερ Μύλλερ «Ρημαγμένη Όχθη»- «Μήδειας Υλικό»– «Τοπίο με Αργοναύτες», καθώς και αποσπάσματα από κείμενα του Ρεμπώ. Το δραματουργικό υλικό δεσμεύεται να αφηγηθεί την ιστορία της Μήδειας μέσα από τα μάτια της οντότητας της, αλλά με την οπτική  του Αρσενικού που παρακολουθεί τη Μήδεια. Παρακολουθούμε πέντε πρωταγωνίστριες να ερμηνεύουν τη Μήδεια εν Χορώ μετεργαζόμενες τον πρωταγωνιστικό ρόλο, σε ένα δελεαστικό αλλά όχι αρκετά τολμηρό βακχικό πάρτι. Παρακολούθησα την παράσταση διάρκειας τριών ωρών και είκοσι λεπτών και όσο περισσότερο προσπαθούσα να ακολουθήσω το δραματουργικό νήμα, τόσο περισσότερο με αποσπούσαν τα κορυφαία σόλι των ερμηνευτών, λες και το έργο ήταν ένας αρχαίος «αγών» υποκριτών. Ένα μείγμα αυτοσχεδιασμού, ελεύθερου συνειρμού, παλιού καλού παιχνιδιού ατακαδόρων, δεμένο σε ένα νήμα διαφόρων τεχνικών, από τον Artaud μέχρι την καλλιτεχνική πρακτική των Six Viewpoints της Overlie, αλλά και υποκριτική για την κάμερα σε αυτή την κινηματογραφική προσέγγιση του Castorf.

Τα σκηνικά του Aleksandar Denic, ένας καταυλισμός με σκηνές, γεμάτος σκουπίδια και άδεια πλαστικά μπουκάλια, δεσπόζει στην ορχήστρα του θεάτρου της Επιδαύρου κάτω από μια μεγαλοπρεπή οθόνη, σαν να παρακολουθούμε θερινό σινεμά, ενώ η δράση διαδραματίζεται κυρίως σε ένα κοντέινερ στο πίσω μέρος της σκηνής. Έτσι, αναπόφευκτα προκύπτει το ερώτημα: ποια ήταν η αναγκαιότητα ενός αρχαίου υπαίθριου θεάτρου, όταν όλα τα σκηνικά και η παράσταση θα μπορούσαν άνετα να πραγματωθούν κι ίσως και καλύτερα, σε έναν κλειστό χώρο; Τα κοστούμια είναι “πλούσια”, οι ηθοποιοί εκτελούν μια «πασαρέλα» επί σκηνής  με αυτά τα εντυπωσιακά κοστούμια που έρχονται σε πλήρη αντίστιξη του καταυλισμού και των σκουπιδιών, αν και ταιριάζουν απόλυτα στο peep show room του κοντέινερ. Θα τολμήσω να πω ότι η δημιουργική ομάδα αυτής της παραγωγής πραγματοποιεί μια σιωπηλή δήλωση, καθώς η περίφημη ορχήστρα της Επιδαύρου μετατρέπεται σε ένα βρώμικο καταυλισμό, αλλά  το κοινό παρακολουθεί το έργο που διαδραματίζεται μέσα σε ένα κοντέινερ μέσω γιγαντό-οθόνης επί της ορχήστρας: μήπως  πρέπει να αναθεωρήσουμε ποια είναι η πολιτιστική πρόταση του σήμερα;

Άνωθεν τούτου του κειμένου αναφέρθηκα σε ένα «Βακχικό πάρτι», το οποίο ωστόσο δεν ήταν αρκετά τολμηρό, στην πραγματικότητα αυτό το ανέβασμα της Μήδειας μου φάνηκε περισσότερο σαν μια πρόβα εν εξελίξει, μια μεγάλη διαδικασία καταιγισμού ιδεών όταν ξαφνικά οι ηθοποιοί άδραξαν την ευκαιρία να φέρουν στο επίκεντρο την τέχνη τους, κι όλα έγιναν για την υποκριτική. Οφείλω να ομολογήσω ότι ήταν η πρώτη φορά που είδα τόσους θεατές να φεύγουν από το θέατρο, ωστόσο το έκαναν σιωπηλά, διακριτικά και πιστεύω ότι ήταν οι ηθοποιοί που τους υποχρέωσαν, γιατί οπωσδήποτε παρακολουθήσαμε μια οντισιόν για τον καλύτερο πρωταγωνιστικό ρόλο από όλους τους ερμηνευτές. Τώρα, αν ο μύθος της Μήδειας μεταφέρθηκε στο κοινό, αμφιβάλλω. Αν αναδείχθηκαν τα αντιπατριαρχικά χαρακτηριστικά της Μήδειας, μπορώ να διαβεβαιώσω ότι δεν συνέβη ποτέ.

“Α, ίσαμ’ εδώ τα θέλγητρα, ίσαμ’ εδώ η Λήθη: – Αγαπητέ μου Σατανά, σε σας στρέφω, με λιγότερη οργή, τα μάτια! και σε σας, αναμένοντας τις όποιες ασθμαίνουσες μικρότητες, σε σας, που σας αρέσει να αναζητάτε σ’ έναν συγγραφέα τις περιγραφικές ή τις διδακτικές ιδιότητες, σε σας εμπιστεύομαι τ’ ανυπόφορο τούτο χαρτομάνι απ’ το τετράδιο μου του καταδικασμένου.” («Une saison en enfer», Arthur Rimbaud, μετάφραση Ζ. Δ. Αϊναλής)

*ο ένας τον άλλο, μεταξύ τους, ο ένας μέσα στον άλλο

Συντελεστές

Μετάφραση: Στρατής Πασχάλης (Μήδεια του Ευριπίδη*), Ελένη Βαροπούλου (Ρημαγμένη όχθη, Μήδειας υλικό, Τοπίο με Aργοναύτες του Χάινερ Μύλλερ**)

Σκηνοθεσία: Frank Castorf

Σκηνικό: Aleksandar Denic

Κοστούμια: Adriana Braga-Peretzki

Μουσική: William Minke

Φωτισμοί: Lothar Baumgarte

Βίντεο: Andreas Deinert

Διεύθυνση καλλιτεχνικής παραγωγής: Sebastian Klink

Δραματουργία: Γρηγόρης Λιακόπουλος

Βοηθοί δραματουργού: Γιάννης Βάρσος, Δέσποινα Παυλίδη

Βοηθός σκηνογράφου: Άννα Μπίζα

Βοηθός ενδυματολόγου: Μαργαρίτα Τζαννέτου

Βοηθοί διεύθυνσης καλλιτεχνικής παραγωγής: Έφη Ρευματά, Δανάη Σπηλιώτη

Βοηθός παραγωγής: Ζωή Κανελλοπούλου

Boom operator: Λυδία Ζέρβα

Video editor: Ελένη Κορδά

Make-up artists: Βίνα Ευστρατιάδου, Αναστασία Διψάλα

Ενδύτριες: Ευδοκία Κακιούζη, Χριστίνα Σωτηροπούλου

Tεχνικός ήχου: Ηλίας Φλάμμος

Παίζουν (αλφαβητικά): Στεφανία Γουλιώτη, Σοφία Κόκκαλη, Μαρία Ναυπλιώτου, Αγγελική Παπούλια, Ευδοκία Ρουμελιώτη, Αινείας Τσαμάτης, Νικόλας Χανακούλας, Νίκος Ψαρράς

Εκτέλεση παραγωγής BEE DRAMAQUEENS / Ρένα Ανδρεαδάκη, Ζωή Μουσχή

Τα δικαιώματα των έργων Ρημαγμένη όχθη, Μήδειας υλικό, Τοπίο με Αργοναύτες (Verkommenes Ufer, Medeamaterial, Landschaft mit Argonauten) του Χάινερ Μύλλερ χορηγούνται αποκλειστικά στην Ελλάδα από τον εκδοτικό οίκο Ηenschel SCHAUSPIEL Theaterverlag Berlin GmbH.

Ευχαριστίες στον Στρατή Πασχάλη για την άδεια χρήσης αποσπασμάτων από τα έργα Μια εποχή στην κόλαση και Εκλάμψεις του Αρθρούρου Ρεμπώ σε δική του μετάφραση (Κάπα Εκδοτική 2021), καθώς και στον Γρηγόρη Λιακόπουλο για τα αποσπάσματα της Μήδειας που μετέφρασε εκ νέου.

* Κάπα Εκδοτική 2023.

** Εκδόσεις Άγρα 1997.

Medea - Frank Castorf, Review

“...alles ineinander… ”

Who controls the narrative of a myth; the poet, the writer, the composer, the performer? Can anyone control the myth? Or, is it part of a collective subconscious struggling to manifest existence? Medea is a myth, the myth of the granddaughter of Sun who fell for Jason and has rendered her powers to his protection: a witch, a woman, a mother, a foreigner, a refugee, a murderer, an entity incomprehensible and therefore mythical. Director Frank Castorf together with eight actors Nikolas Chanakoulas, Stefania Goulioti, Sofia Kokkali, Maria Nafpliotou, Angeliki Papoulia, Nikos Psarras, Evdokia Roumelioti, Aineias Tsamatis, the dramaturg Grigoris Liakopoulos, along with his two assistants Giannis Varsos and Despina Pavlidi, explore Medea, and stage Medea, but which Medea is she? 

Medea is a myth that has inspired numerous artists from the ancient times to the contemporary; in Castorf’s staging we watch the performance of Medea by Euripides, and the trilogy of Heiner Müller “Despoiled Shore”- “Medea’s Material”- “Landscape with Argonauts”, as well as fragments of Rimbaud . The dramaturgical material commits in telling the story of Medea via the eyes of the entity Medea, but through the view of the Male who watches Medea. We watch five leading actresses performing Medea in a temporal chorus, in a tempting yet not quite bold Bacchanal party. I watched the three hours and twenty minutes performance and the more I tried to follow the dramaturgical thread the more I was overthrown by the leading soli of the performers, as if the play was an ancient “agon” of actors, all set for the performance of a lifetime. A mixture of improvisation, free association, good old time acting back-and-forth game of lines, knit into a thread of various techniques, from Artaud to Overlie’s Six Viewpoints artistic practice, as well as acting for the camera in this cinematic approach of Castorf. 

The set design of Aleksandar Denic, a literal camp filled with rubbish and empty plastic bottles reigns the orchestra of Epidaurus theatre underneath a majestic screen, as if we are watching open air cinema, while the action mostly takes place in a container at the back of the stage. So, inevitably the question arose: what was the necessity of an ancient open air theater, when all set and performance would best settle in a closed venue? The costumes are lavish, actors perform a “catwalk” of a performance in these impressive costumes that absolutely object to the set of tents and garbage, although fit perfectly to the peep show room of the container. I will dare to say that the creative team of this production creates an underlying silent statement, as the famous Epidaurus orchestra is turned into a filthy camp however  the audience is watching the play that takes place inside a container on a screen on top of the orchestra: do we need to revise what is the cultural proposition of nowadays?

I have stated earlier that we watch a “Bacchanal party”, nevertheless not bold enough, in fact this Medea staging seems to be an evolving rehearsal, a big brainstorming procedure when suddenly the actors seized the opportunity to make it all about acting. I have to admit it was the first time I have watched so many spectators leaving the theatre, however they did it in silence, discreetly, and I believe it was the actors that obliged them, because by all means we watched an audition for the best leading role from all of the performers. Now, if the myth of Medea was conveyed to the audience, that I doubt. If the anti-patriarchal characteristics of Medea were shown, I can assure it never happened. 

“Ah ! j'en ai trop pris : -Mais, cher Satan, je vous en conjure, une prunelle moins irritée! et en attendant les quelques petites lâchetés en retard, vous qui aimez dans l'écrivain l'absence des facultés descriptives ou instructives, je vous détache ces quelques hideux feuillets de mon carnet de damné”, Arthur Rımbaud, “Une saison en enfe