Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος - Κριτική

Το βιβλίο του Primo Levi “Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος” (“Se questo è un uomo”, 1947), είναι η βιογραφία ενός επιβιώσαντα του Άουσβιτς. Το βιβλίο του περιλαμβάνει 17 κεφάλαια, ενώ προλογίζεται από ένα ποίημα,:

Εσείς που ήσυχα ζείτε 

Στο ζεστό σας σπίτι 

Και το βράδυ γυρνώντας θα βρείτε 

Φαγητό και πρόσωπα φίλων 

[..] 

Σκεφτείτε ό,τι έχει συμβεί

Τις λέξεις αυτές σας ορίζω 

Γράψτε τις στην καρδιά σας 

Στο σπίτι, στο δρόμο 

Πριν κοιμηθείτε όταν ξυπνάτε 

Επαναλάβετε τις στα παιδιά σας

[..]

Η Γεωργία Μαυραγάνη σκηνοθετεί τους ηθοποιούς: Μελαχρινό Βελέντζα, Νικόλα Κατούνη, Γιάννη Κατσιμίχα, Αμαλία Κόμινου, Δήμητρα Μάζη, Γιώργο Τάτση και Νάνσυ Χρυσικοπούλου, οι οποίοι υπογράφουν την δραματουργική επεξεργασία της παράστασης “Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος”. Αφορμή είναι η θεατρική διασκευή των  Domenico Scarpa, Valter Malosti· οι ερμηνευτές δραματοποιούν αποσπάσματα, προλογίζοντας το κεφάλαιο του βιβλίου από το οποίο εμπνέεται η κάθε σκηνή, ενώ ενδιάμεσα, παρακολουθούμε σπονδυλωτά την συζήτηση που διεξήχθη το 1983 με δύο ιστορικούς-ερευνητές από το Πιεμόντε, την Άννα Μπράβο και τον Φεντερίκο Σερέγια, στο πλαίσιο μιας ευρύτερης καταγραφής μαρτυριών για τα στρατόπεδα. (“Το καθήκον της μνήμης”, Εκδόσεις Άγρα). 

Οι ηθοποιοί χρησιμοποιούν μαντήλια πάνω στο πρόσωπο τους, μια υπόμνηση για τους νεκρούς πιθανόν, αλλά και μια πράξη ουδετεροποίησης των μελών του συνόλου. Υπάρχουν ερμηνείες έντονα φορτισμένες, κυρίως η προσέγγιση του Βελέντζα και της Μάζη, που αποτυπώνονται με έντονη σωματικότητα κι άλλες περισσότερο εσωτερικές όπως των Κατσιμίχα, Τάτση και Κατούνη. Η αφήγηση των γεγονότων, δηλαδή ο ρόλος του Levi, μοιράζεται ανάμεσα στους ηθοποιούς, κι από τις πιο εμπνευσμένες σκηνές είναι αυτή όπου ο Κατούνης διηγείται μπροστά, ενώ η Νάνσυ Χρυσικοπούλου, ανεβασμένη στην σκάλα προσπαθεί να μάθει ιταλικά. Πρόκειται για μια σκηνή που παρά την απόλυτη εξαθλίωση του Άουσβιτς, την πολιτική της αποκτήνωσης και την καθαίρεση κάθε ανθρώπινου στοιχείου, φωτίζεται η ικανότητα του ανθρώπου να ανθίσταται και να ελπίζει. Η ίδια η σκηνοθεσία και χωροταξία σε προοπτική άνωθεν με το φως να ζεσταίνει το πρόσωπο της Χρυσικοπούλου, δείχνει την υπέρμετρη δύναμη του ανθρώπου που λίγο νωρίτερα μέσα από την υποκριτική δεινότητα της Μάζη παρακολουθήσαμε να στέκει ξυλιασμένος με το βλέμμα απλανές, το στόμα να χάσκει και τα χέρια να αγκαλιάζουν ένα στεγνό σώμα. 

Η παράσταση του θιάσου και της Γεωργίας Μαυραγάνη, έχει υποταχθεί τρόπον τινά στην νηφαλιότητα του λόγου του Levi, “Έτσι, καθώς περιέγραφα τον τραγικό κόσμο του Άουσβιτς υιοθέτησα σκόπιμα την ήρεμη και νηφάλια γλώσσα του μάρτυρα, όχι τους θρηνητικούς τόνους του θύματος ή τη θυμωμένη φωνή κάποιου που αναζητά εκδίκηση”. Η επιλογή ενός “θεάτρου της σκληρότητας” σε συγκεκριμένες σκηνές, το οποίο περιχαρακώνεται της ερμηνευτικής διάθεσης συγκεκριμένων ηθοποιών, είναι μια προσέγγιση που μπορεί να μεταφέρει το βίωμα στον άνθρωπο που η εγκεφαλικότητα του λογότροπου θεάτρου δεν εξυπηρετεί. Υπάρχει ένα σχεδίασμα ως προς την μεταφορά του βιώματος που παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον, ένα αντίπαλο δέος υποκριτικών μεθόδων που αν και δεν κορυφώνεται δημιουργεί μια εξαιρετική προοπτική. Στην έναρξη της παράστασης οι ηθοποιοί μεταφέρουν ένα ‘φλιπ τσαρτ’, όπου αναγράφονται φράσεις όπως η ‘ενοχή’ ή  ‘ντροπή’ της επιβίωσης, κι είναι σύνηθες οι επιβιώσαντες να αποστασιοποιούν τον λόγο τους για να μην επανατραυματιστούν ή να έχουν έντονες σωματικές εκτονώσεις λόγω αναφοράς στο ‘τραύμα’. Ετσι, με έναν πρωτόγονο, ενστικτώδη τρόπο παρακολουθούμε κάτι ανάλογο στην ερμηνευτική πορεία του θιάσου. 

“Συνέβη επομένως μπορεί να ξανασυμβεί. Είναι η ουσία των όσων έχουμε να πούμε”, σημειώνει ο Levi. Προσωπικά πιστεύω δεν σταμάτησε να συμβαίνει αλλά επιλέγουμε να μην το βλέπουμε. Σύμφωνα με  στοιχεία της Διεθνούς Αμνηστίας, σε 141 χώρες αναφέρονται βασανιστήρια και σημαντικό ποσοστό ανθρώπων τα θεωρεί δικαιολογημένα. Πιστεύω λοιπόν ότι βρισκόμαστε πάντα στο ίδιο σημείο, η ανθρωπότητα αδυνατεί να προστατεύσει την ανθρωπιά της. 

Info παράστασης